De bouwsector staat voor een grote verduurzamingsopgave. Dit gaat verder dan alleen het reduceren van CO₂ in de gebruiksfase. Ook het bouwproces en het materiaalgebruik veroorzaken een grote impact op de uitstoot van CO₂.
In de nieuwbouwopgave is veel aandacht geweest voor operationeel energieverbruik en is er door implementatie van maatregelen zoals de Bijna EnergieNeutrale Gebouwen (BENG) -eisen ook de benodigde voortgang op geboekt. Materiaalgebonden emissies krijgen hierdoor een steeds groter aandeel.
Materiaalgebonden emissies kunnen worden geminimaliseerd door in de gehele keten goed na te gaan waar reductie kan plaatsvinden. Met name in nieuwbouw is dit een punt van aandacht, gezien de nieuwbouwopgave waar we voor staan.
Maar hoe minimaliseer je de milieu-impact van een gebouw nu eigenlijk? En wat kost dat dan? Bij bbn geloven we erin dat je milieu-impact en bouwkosten niet los van elkaar kunt zien. Om duurzamere keuzes te maken moet je weten wat dit kost en wat dit oplevert aan minder milieu-impact. Daarom sturen de bouwkostenmanagers bij bbn op kosten, kwaliteit en milieu-impact.
Meer weten? Download hier het document voor meer uitleg.
De factoren die zorgen voor de huidige hoge bouwprijzen zijn nog steeds aanwezig, maar onze verwachting is dat dit niet lang meer aanhoudt. Door de stijgende bouwkosten en de stijgende rente komt de haalbaarheid van bouwprojecten onder druk te staan.
Dit is terug te zien in de afgegeven bouwvergunningen. De verwachting is dan ook dat de werkvoorraad de komende periode gaat afnemen. Toch is er ook nog steeds sprake van een krapte op de arbeidsmarkt. De FNV heeft aangegeven weer in te zetten op hoge loonstijgingen wanneer er nieuwe cao-onderhandelingen zijn.
Lees ook het artikel over Schools by Circlewood, een bedrijf dat zich toelegt op biobased en duurzame scholenbouw met het HoutKern Bouwconcept. De gemeente Amsterdam heeft een innovatieve aanbestedingsmethode geïntroduceerd, het Innovatiepartnerschap Schoolgebouwen (IPS) waarbij Circlewood één van de gekozen partijen is.
Download hier ons Visiedocument Marktontwikkelingen Bouwkosten.
Het project Sporthal Monnickendam betreft een onderzoek naar de nieuwbouw van een Sporthal met parkeergelegenheid van ca 2.500 m² aan de Pierebaan in Monnickendam in de gemeente Waterland.
Een zekere keuze
De gemeente wil vroegtijdig budget zekerheid hebben om niet voor verrassingen te komen te staan. Ook vindt de gemeente het fijn om ontzorgd te worden. In een workshop met de projectmanager en aanbestedingsjurist van bbn heeft de gemeente daarom gekozen voor:
Voortraject
Vanaf maart 2023 is door bbn in samenspraak met gemeente Waterland het Programma van Eisen (PvE) opgesteld. bbn heeft de financiële consequenties van duurzaamheidskeuzes inzichtelijk gemaakt en samen met de gemeente en De Zwarte Hond hebben het PvE vertaald in een stedenbouwkundige massastudie, waarin de inpassing van het gebouw in de omgeving is vormgegeven.
Workshop contractvormen en aanbestedingen
In een workshop met de projectmanager en de aanbestedingsjurist van bbn, de inkoper, de wethouder, de projectmanager en diverse andere verantwoordelijken vanuit de gemeente zijn de voor- en nadelen van verschillende contractvormen vergeleken voor het project. Hierbij is eerst een toelichting gegeven op de diverse smaken en mogelijkheden om het proces en daarmee de contracten en de benodigde juridische procedures vorm te geven. Daarbij is duidelijk aangegeven wanneer de verantwoordelijkheid bij welke partij ligt.
Zaken die meegenomen zijn in de besluitvorming zijn:
Duurzaam en circulair
bbn heeft de keuzes op het gebied van duurzaamheid (energie, circulariteit, klimaat adaptatie, bio diversiteit) vertaald in een aantal duidelijke keuzes. De raad heeft gekozen voor een volledig energieneutraal gebouw met extra maatregelen op het gebied van biodiversiteit (door bijvoorbeeld het plaatsen van bijenhotels en een dak met grassen), klimaatadaptatie (onder andere door de berging van regenwater) en het gebruik van circulaire bouwmaterialen.
bbn, als deel van het Schools by Circlewood consortium, heeft de competitie gewonnen om de school met voor- en naschoolse opvang Wisperweide in Weesp te realiseren. Wisperweide is de eerste school die het geprefabriceerde houten modulaire systeem van Schools by Circlewood toepast, dat eerder dit jaar door de gemeente Amsterdam en deelnemende schoolbesturen is geselecteerd voor het programma Innovatiepartnerschap Schoolgebouwen. Wisperweide is een ontwerp van Studio A Kwadraat + OMA.
De jury van de ontwerpwedstrijd van de school Wisperweide: “Het ontwerp heeft een ‘wauw’-factor en is uniek, en sluit volledig aan bij de bedoelde identiteit van de school. Het is modern met een natuurlijke uitstraling.”
Jimmy van der Aa, projectarchitect van Studio A Kwadraat: “Wisperweide is veel meer dan alleen een gebouw. Het is een inspirerend kindcentrum dat een vruchtbare bodem biedt voor de groei en ontwikkeling van onze toekomstige generaties. Ons ontwerp belooft een veilige en stimulerende omgeving voor kinderen om te leren, samen te werken en hun unieke potentieel te verkennen. Met flexibele ruimtes, een gastvrije sfeer en aandacht voor diversiteit is ons ontwerp voor Wisperweide een basis voor een betere toekomst, waar kinderen leren om positief bij te dragen aan de gemeenschap en de wereld om hen heen.”
Het plug-and-play systeem (de HoutKern Bouwmethode) van Schools by Circlewood bestaat uit gestandaardiseerde houten kolommen, kruisgelamineerde houten vloerpanelen, een slimme stalen knoop en verplaatsbare scheidingswanden. Het ontwerp van Wisperweide maakt gebruik van het systeem om maximale flexibiliteit te bereiken – zowel dagelijks als op de lange termijn. Centraal in het compacte gebouw bevindt zich een auditorium, dat de belangrijkste ontmoetings- en evenementenruimte van de school is en zichtbaar is vanuit de meeste delen van de school.
Rondom het auditorium zijn leeromgevingen verdeeld in twee karakteristieke zones – voor peuters en oudere kinderen. Elke zone heeft een eigen ingang en buitenspeelplaats, naast klaslokalen met grotendeels transparante gevels en muren. De ruime gangen – meer dan 3 meter breed en gevuld met natuurlijk licht – worden extra leer- en werkruimtes. De modulaire scheidingswanden maken het mogelijk om de klaslokalen en gangen te configureren volgens de voorkeuren van de kinderen en leraren om creativiteit en samenwerking te bevorderen. Naarmate de school ontwikkelt, kunnen er meer klaslokalen worden toegevoegd aan de noordzijde door de bestaande noordelijke gevel te verwijderen en het modulaire structurele raamwerk uit te breiden.
OMA Managing Partner – Architect David Gianotten: “Het ontwerp van Wisperweide illustreert het potentieel van het houten modulaire systeem om zeer aanpasbare gebouwen te creëren. Aangezien alle structurele en technische uitdagingen zijn opgelost toen we het systeem ontwikkelden, kunnen we ons nu richten op nauwe samenwerking met de school om de verschillende ruimtelijke scenario’s te definiëren die passen bij de visie, en om een routekaart te bieden voor verbetering van de onderwijsomgeving.”
Het houten modulaire raamwerk maakt afwerkingen van verschillende materialen en kleuren mogelijk. De gevel van het gebouw wordt gedefinieerd door horizontale banden met luifels die de belangrijkste ingangen markeren, en grote ramen die kleine kinderen aanmoedigen naar buiten te kijken. Klaslokalen op de begane grond hebben een directe toegang tot het speelplein, waardoor kinderen gemakkelijk buiten kunnen spelen. Binnen in de school zijn de scheidingswanden biobased en kunnen ze worden aangepast voor verschillende doeleinden: grote kastwanden, kluisjes of opslagruimte, kapstokken, of met groen beplante wanden. Anderen zijn tentoonstellingswanden om het werk van leerlingen te presenteren en de identiteit van de school te versterken. De flexibele technische backbone is uit het zicht boven de plafonds in de gangzones geplaatst.
Een kernonderwijsvisie van Wisperweide is het stimuleren van buitenonderwijs. De twee speelplaatsen van de school – gescheiden door de gedeelde fietsenstalling en elk afgestemd op een specifieke leeftijdsgroep – bieden uitgebreide groene ruimte voor activiteiten. Gekleurde rubberen gietvloeren in verschillende vormen en speeltoestellen vormen levendige speelomgevingen.
OMA Project Architect Michael den Otter: “Met ons ontwerp streven we ernaar om het onderwijsconcept van Wisperweide te vangen, die nieuwsgierigheid, autonomie en samenwerking aanmoedigt. We zijn er trots op dat we hebben samengewerkt met Studio A Kwadraat om een school te creëren die tegelijkertijd helder en gastvrij is.”
Wisperweide is de eerste school die wordt gerealiseerd binnen het Innovatiepartnerschap Schoolgebouwen Amsterdam. Het ontwerp behaalt de uitzonderlijke hoge duurzaamheidsambities van het innovatiepartnerschap. Het schoolgebouw is Paris Proof, losmaakbaar en biobased. Het is een voorbeeld voor de circulaire ambities van Gemeente Amsterdam. Het gebouw wordt compleet prefab geproduceerd, kent een hoge mate van biobased materialisatie en heeft een duurzaam installatie ontwerp. Dit helpt om de CO2- en stikstofemissies verder te reduceren.
Karin Kuipers, Schools by Circlewood: “Ons modulaire systeem, de HoutKern Bouwmethode, is aanvankelijk ontwikkeld voor The Natural Pavilion op de Wereldexpo Floriade 2022. Het maakt het mogelijk om de structuur eenvoudig te transformeren voor nieuwe functies of te demonteren aan het einde van zijn levenscyclus. We zijn trots dat we ons systeem nu kunnen toepassen om bij te dragen aan een prettige leeromgeving van kinderen – de duurzaamheidsambassadeurs van onze toekomst.”
Schools by Circlewood bestaat uit Noordereng Groep, Oosterhoff (ABT, Adviesbureau Lüning, bbn adviseurs), Studio A Kwadraat, DWA, Hedgehog Company, Heko Spanten, EtuConsult, Lomans, Ferross Staalbouw en OMA. Als creative director van Schools by Circlewood helpt OMA bij het selecteren van jonge ontwerpers en werkt samen met hen aan het ontwikkelen van nieuwe scholen. Studio A Kwadraat is de eerste geselecteerde ontwerper. De school Wisperweide wordt gebouwd door Friso Bouwgroep.
Naast Schools by Circlewood zijn De Elementaire School en Het Schoolvoorbeeld geselecteerd voor het programma Innovatiepartnerschap Schoolgebouwen. De drie consortia zullen samen negen tot dertig scholen in Amsterdam bouwen in de komende tien jaar.
Op 22 november is de Stikstof Risicoscan door bbn gelanceerd. Deze risicoscan dient als een beheersmaatregel om vertragingen en kostbare aanpassingen tijdens vergunningsaanvragen te voorkomen. Vandaag de dag leidden te hoge stikstofuitstootwaarden (mol/hectare/jaar) in veel gevallen tot projectvertragingen. Dit komt vaak doordat er bij programma- en ontwerpkeuzes geen rekening is gehouden met de stikstofdepositie. Nu is het mogelijk om in de beginfase van een project de verwachte stikstofdepositie voor zowel de realisatie- als gebruiksfase te bepalen.
bbn heeft inmiddels verschillende Risicoscans uitgevoerd voor diverse opdrachtgevers en vastgoedtypes. Binnenkort delen we onze ervaringen en de bewezen bruikbaarheid van de Stikstof Risicoscan. Wilt u op de hoogte blijven? Laat het ons weten via info@bbn.nl.
Meer weten? Download onze flyer via onderstaande link.
Het Oosterlicht College is een middelbare school uit 1997 voor VMBO, HAVO en VWO, die plaats biedt aan 1820 leerlingen en 220 medewerkers. De totale omvang van het gebouw is passend bij het aantal leerlingen, maar veel vierkante meters zijn functioneel niet goed te gebruiken, waardoor een tekort aan bruikbare ruimten ontstaat. Daarnaast is het binnenklimaat van de school slecht.
Het hoofdgebouw uit 1997 heeft de vorm van een gebogen letter L. Hierin bevinden zich alle lesfaciliteiten, kantoren en facilitaire ondersteuning. Aan de zuidzijde van het gebouw bevindt zich een apart bouwdeel met daarin 3 gymzalen. Onder de gymzalen zijn, als aanvulling op de originele bouw, door de school zelf extra faciliteiten gerealiseerd, zoals algemene leslokalen. De totale kavelgrootte is beperkt. Fietsen en auto’s nemen veel ruimte in beslag en laten weinig buitenruimte voor leerlingen over.
In het kader van het onderzoek ‘Vitale Scholen’ van de gemeente Nieuwegein heeft bbn drie scenario’s onderzocht:
Alle drie de scenario’s zijn op vijf verschillende kwaliteitscriteria onderzocht en vergeleken. bbn heeft de scenario’s onderzocht op technische kwaliteit (conditiescore & klimaatklasse), duurzaamheid (energie & materiaal) en ontwikkeling (kansen & risico’s). Daarnaast heeft de architect schetsplannen gemaakt om de functionele en ruimtelijke kwaliteit te toetsen. Vervolgens hebben de bouwkostenmanagers en vastgoedspecialisten van bbn voor alle scenario’s niet alleen de bouwkosten, maar ook de exploitatiekosten uitgewerkt.
De uitgangspunten, omschrijving van de scenario’s, analyses, berekeningen en schetsen zijn in een heldere rapportage samengevoegd. De beoordeling op alle criteria samen is in cijfers én visueel inzichtelijk gemaakt en heeft uiteindelijk tot een aanbeveling voor een voorkeursscenario voor het Oosterlicht College geleid.
Het transformeren van een bestaand kantoorgebouw naar een toekomstbestendige en CO2-neutrale huisvesting vereist zorgvuldige planning en geduld. In dit artikel wordt beschreven hoe een kantoorgebouw, bestaande uit drie delen, stapsgewijs wordt vernieuwd met aandacht voor duurzaamheid en milieuvriendelijke materialen. Het proces omvat onder andere het verplaatsen van vleermuizen, het slopen van een deel van het gebouw, het vervangen en verduurzamen van gevels, en het realiseren van een interieurontwerp dat past bij de duurzame ambities van het project.
Om te voldoen aan de eisen van het behoud van natuurlijke habitat, werden diverse vleermuiskasten in de omgeving geplaatst, zodat de vleermuizen de tijd kregen om te verhuizen. Vervolgens werd het oude middendeel van het kantoorgebouw volledig gesloopt. Het linker- en rechterdeel van het gebouw worden alleen vernieuwd, waarbij de gevels volledig worden vervangen en verduurzaamd. Na de sloopwerkzaamheden is een nieuwe houten constructie gerealiseerd. Momenteel worden het linker- en middengedeelte van het gebouw intensief verbouwd. De contouren van het vernieuwde gebouw worden steeds duidelijker zichtbaar, waarmee de transformatie vorm begint te krijgen.
Voor het inbouwpakket, dat na de afronding van het casco wordt gerealiseerd, is samengewerkt met een interieurarchitect. Het ontwerp omvat de indeling, afwerking, installaties en verlichting van de nieuwe huisvesting. Hierbij wordt rekening gehouden met de duurzame ambitie van het project en wordt gestreefd naar een zo klein mogelijke milieu-impact van de inbouwelementen.
Duurzaamheid in het inbouwpakket
Om de duurzaamheidsdoelen te behalen, wordt er gestreefd naar het minimaliseren van nieuwe materialen. De bestaande betonwanden en -plafonds blijven behouden en worden voorzien van akoestische absorptie. Binnenwanden en glazen puien worden hergebruikt uit een slooppand elders. De vloerafwerking bestaat deels uit geopolymeerbeton en deels uit hergebruikt hout. Alle overige materialen die worden toegevoegd zijn biobased en dragen bij aan een gezond binnenklimaat.
Verlichting en de toevoeging van planten spelen tevens een belangrijke rol bij het realiseren van de duurzame ambities in het inbouwpakket, waarbij energiezuinige verlichting wordt gebruikt en verschillende planten worden toegevoegd om een groene en gezonde werkomgeving te creëren.
De contouren worden zichtbaar
De transformatie van een bestaand kantoorgebouw naar een toekomstbestendige en CO2-neutrale huisvesting vereist geduld, planning en aandacht voor duurzaamheid. Door vleermuizen te verplaatsen, delen van het gebouw te slopen en gevels te vernieuwen, worden de contouren van het vernieuwde gebouw zichtbaar. Het inbouwpakket wordt ontworpen met oog voor duurzaamheid, waarbij zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van hergebruikte en milieuvriendelijke materialen. Met energiezuinige verlichting en de toevoeging van planten wordt de duurzame ambitie van het project ook in het interieur gerealiseerd. Zo wordt het kantoorgebouw getransformeerd tot een moderne, CO2-neutrale en gezonde werkomgeving.
Na 30 jaar gaat bbn adviseurs verhuizen. Reden? De duurzame ambities zijn leidend in zowel bedrijfsvoering als advisering. Al sinds 2018 zet bbn adviseurs alles op alles voor een 100% CO2-neutrale bedrijfsvoering in 2024. Mobiliteit, huisvesting en ICT zijn de grootste CO2-posten. We rijden eind 2023 100% elektrisch met duurzame energie, verduurzamen de ICT en huren alleen nog maar CO2-neutrale kantoren. Het hoofdkantoor in Houten gaat om die reden verhuizen.
Voor bbn was dit een gewaagde stap, de huur opzeggen zonder een CO2-neutraal alternatief. Maar ambitie ging boven onzekerheid. De zoektocht bracht ons naar onder andere Utrecht, Zeist en Ede. Veel kantoren predikten heel duurzaam te zijn of te willen worden. Maar CO2-neutraal bleek keer op keer een te hoge ambitie. Daarom was bbn bereid om zelf haar nek uit te steken. Directeur Arne Balvers: ‘Het viel tegen hoe weinig keuze er was aan CO2-neutrale kantoren, eigenlijk zijn we ze niet tegengekomen. Het alternatief is dan zelf je verantwoordelijkheid te nemen. Daar is een mooie samenwerking uit ontstaan.’
Via makelaar Ans de Wijn kwam een kantoorpand schuin tegenover de huidige locatie in beeld. Hier gaat bbn nu samen met de eigenaar Arjen Maatje een kantoor uit de jaren 90 geheel opwaarderen naar CO2-neutraal met tal van aanvullende duurzame ambities. Ecologische versterking van de locatie, maximale inzet op circulaire en biobased materialen zoals een houtconstructie voor de uitbreiding van het kantoor.
Arne Balvers: ‘Om onze ambities waar te maken stoppen we als organisatie veel tijd en energie in dit proces. Het vraagt continu aandacht om het maximale resultaat te bereiken. Duidelijk een ander traject dan een huurcontract tekenen en wachten tot de verhuizing kan beginnen.’
Het interieurontwerp van Odette Ex (o.a. Triodos Bank) wordt biobased, circulair en met veel hergebruikte materialen uit slooppanden, samengebracht in een groene sfeer. Voorbeelden zijn riet als wandbekleding, leemstuc, hergebruikte vloeren en puien, cementvrije dekvloeren en circulaire akoestische wand- en plafondbekleding. Binnenkort vertellen we meer over onze ervaring uit dit traject.
Arne Balvers: ‘Dit traject heeft ons weer eens bevestigd dat je alleen het maximale resultaat behaalt als iedereen vanuit dezelfde mindset handelt. De parallel met onze rol als adviseur en regisseur van vastgoedprojecten is herkenbaar. Ook daar zullen wij altijd onze projectpartners uitdagen op de mogelijkheden in het project. We zijn trots op de stappen die daarin we als organisatie intern en extern zetten.’
De factoren die zorgen voor de huidige hoge bouwprijzen zijn nog steeds aanwezig, maar onze verwachting is dat dit niet lang meer aanhoudt. Door de stijgende bouwkosten en de stijgende (hypotheek)-rente komt de haalbaarheid van bouwprojecten onder druk te staan.
Dit is terug te zien in de afgegeven bouwvergunningen. De verwachting is dan ook dat de werkvoorraad de komende periode gaat afnemen. Toch is er nog steeds sprake van een krapte op de arbeidsmarkt. De FNV heeft aangegeven weer in te zetten op hoge loonstijgingen wanneer er nieuwe CAO onderhandelingen zijn.
Lees ook het interview met Renoir Hooft, bouwkostenmanager bij bbn en expert op het gebied van MilieuPrestatie Gebouwen (MPG). De MPG is een belangrijke maatstaf voor de duurzaamheid van een gebouw, waarbij de milieubelasting van materialen wordt beoordeeld. Het integreren van kostenraming, MPG-berekening en CO2-uitstoot van materialen stelt ontwerpprocessen in staat om te sturen op kwaliteit, kosten, milieubelasting en restwaarde, wat bijdraagt aan duurzame investeringen.
Download hier het Visiedocument, juni 2023.
Houten, 14 juni 2023 – bbn is verheugd om de presentatie van de derde editie van het Jaarverslag Duurzaamheid aan te kondigen. Het verslag biedt een diepgaande analyse van de maatschappelijke en duurzaamheidsprestaties in 2022, waarbij de focus ligt op de ambitie en koers naar een klimaatpositieve toekomst.
Annemarie van Doorn, directeur van de Dutch Green Building Council (DGBC), nam tijdens de PROVADA het Jaarverslag Duurzaamheid in ontvangst van Ivana Radakovic, manager duurzaamheid bij bbn. DGBC en bbn delen een gezamenlijke visie om te bouwen aan een duurzame en gezonde toekomst, waarin niemand wordt achtergelaten en iedereen de kans krijgt om zijn of haar steentje bij te dragen
Hoe gaan we onze doelen bereiken?
De bedrijfsvoering van bbn zal binnen de komende twee jaar CO₂-neutraal worden. Het nieuwe hoofdkantoor wordt een uithangbord voor de herontwikkeling van verouderde jaren 90 kantoren en in onze projecten maken we aantoonbaar het verschil.
Ivana benadrukt de passie van het bedrijf: “Bij bbn werken we vol passie aan projecten, ook al zijn we niet de eigenaar, gebruiker of bouwer van deze projecten. We beschouwen het gehele traject, van initiatief tot exploitatie, als onze ‘scope 3’. Hierop hebben we direct invloed en stellen we hoge eisen aan onszelf. In al onze projecten streven we naar het realiseren van onze eigen ambitie. Door de lessen die we hebben geleerd uit honderden projecten met elkaar te delen, ontstaan er talloze mogelijkheden. We zijn op zoek naar samenwerkingen waarin partijen bereid zijn buiten hun comfortzone te treden en rendement in een breder perspectief te zien. In dergelijke samenwerkingen kunnen we ons optimaal ontplooien.”
Ambities voor de toekomst
Het jaarverslag benadrukt de trots van bbn om namens alle medewerkers te kunnen vertellen wat het afgelopen jaar heeft gebracht en waar de ambities voor het komende jaar liggen. Wij blijven ons met steeds meer urgentie inzetten voor een betere wereld vol mogelijkheden… voor iedereen.
Wil je meer weten over onze duurzame ambities? We gaan graag het gesprek aan.