De bouwsector staat voor een grote verduurzamingsopgave. Dit gaat verder dan alleen het reduceren van CO₂ in de gebruiksfase. Ook het bouwproces en het materiaalgebruik veroorzaken een grote impact op de uitstoot van CO₂.
In de nieuwbouwopgave is veel aandacht geweest voor operationeel energieverbruik en is er door implementatie van maatregelen zoals de Bijna EnergieNeutrale Gebouwen (BENG) -eisen ook de benodigde voortgang op geboekt. Materiaalgebonden emissies krijgen hierdoor een steeds groter aandeel.
Materiaalgebonden emissies kunnen worden geminimaliseerd door in de gehele keten goed na te gaan waar reductie kan plaatsvinden. Met name in nieuwbouw is dit een punt van aandacht, gezien de nieuwbouwopgave waar we voor staan.
Maar hoe minimaliseer je de milieu-impact van een gebouw nu eigenlijk? En wat kost dat dan? Bij bbn geloven we erin dat je milieu-impact en bouwkosten niet los van elkaar kunt zien. Om duurzamere keuzes te maken moet je weten wat dit kost en wat dit oplevert aan minder milieu-impact. Daarom sturen de bouwkostenmanagers bij bbn op kosten, kwaliteit en milieu-impact.
Meer weten? Download hier het document voor meer uitleg.
Het bouwteam wordt vaak geopperd als een interessante samenwerkingsvorm tussen opdrachtgever en aannemer. De uitvoeringskennis van de aannemer wordt al in een vroeg stadium in het bouwproject gebracht. Maar wat is een bouwteam nu precies? En hoe verhoudt het zich tot het aanbestedingsrecht waar overheden mee te maken hebben?
Jurist Johan Stoel van bbn geeft in deze whitepaper belangrijke antwoorden en helpt de Babylonische spraakverwarring voorkomen.
Download onze whitepaper via onderstaande link.
Het Oosterlicht College is een middelbare school uit 1997 voor VMBO, HAVO en VWO, die plaats biedt aan 1820 leerlingen en 220 medewerkers. De totale omvang van het gebouw is passend bij het aantal leerlingen, maar veel vierkante meters zijn functioneel niet goed te gebruiken, waardoor een tekort aan bruikbare ruimten ontstaat. Daarnaast is het binnenklimaat van de school slecht.
Het hoofdgebouw uit 1997 heeft de vorm van een gebogen letter L. Hierin bevinden zich alle lesfaciliteiten, kantoren en facilitaire ondersteuning. Aan de zuidzijde van het gebouw bevindt zich een apart bouwdeel met daarin 3 gymzalen. Onder de gymzalen zijn, als aanvulling op de originele bouw, door de school zelf extra faciliteiten gerealiseerd, zoals algemene leslokalen. De totale kavelgrootte is beperkt. Fietsen en auto’s nemen veel ruimte in beslag en laten weinig buitenruimte voor leerlingen over.
In het kader van het onderzoek ‘Vitale Scholen’ van de gemeente Nieuwegein heeft bbn drie scenario’s onderzocht:
Alle drie de scenario’s zijn op vijf verschillende kwaliteitscriteria onderzocht en vergeleken. bbn heeft de scenario’s onderzocht op technische kwaliteit (conditiescore & klimaatklasse), duurzaamheid (energie & materiaal) en ontwikkeling (kansen & risico’s). Daarnaast heeft de architect schetsplannen gemaakt om de functionele en ruimtelijke kwaliteit te toetsen. Vervolgens hebben de bouwkostenmanagers en vastgoedspecialisten van bbn voor alle scenario’s niet alleen de bouwkosten, maar ook de exploitatiekosten uitgewerkt.
De uitgangspunten, omschrijving van de scenario’s, analyses, berekeningen en schetsen zijn in een heldere rapportage samengevoegd. De beoordeling op alle criteria samen is in cijfers én visueel inzichtelijk gemaakt en heeft uiteindelijk tot een aanbeveling voor een voorkeursscenario voor het Oosterlicht College geleid.
Op 17 oktober vierde MRP met alle betrokken partijen symbolisch de start van de bouw van MIX Amsterdam. Op de locatie van het oude stadsdeelkantoor in Stadscentrum Osdorpplein wordt een kleurrijke mix van woningen, commerciële ruimtes en de openbare bibliotheek van Amsterdam gerealiseerd.
MIX Amsterdam is de 3e fase van MRP’s gebiedsontwikkeling in Stadscentrum Osdorpplein en krijgt 528 huurappartementen, waarvan 162 sociale huurwoningen voor Ymere, 285 appartementen zijn verkocht aan Union Investment. Naast de woningen bevat MIX Amsterdam ongeveer 4000 m² commerciële ruimten, auto- en fietsenstallingen en het kunst- en cultuurcentrum “Het Verhalenhuis”. Kijk hier naar de video.
MIX Amsterdam – een mixed-use ontwikkeling
MIX Amsterdam is ontwikkeld volgens de visie van MRP op het bouwen van duurzame wijken. Door slimme keuzes te maken en innovatie toe te passen wordt de impact van de gebouwde omgeving geminimaliseerd en de leefbaarheid voor de mensen vergroot. De groene binnentuin is openbaar toegankelijk en stimuleert interactie tussen de mensen.
Daarnaast draagt de groene binnentuin bij aan de klimaatbestendigheid en biodiversiteit van de wijk. Ook bij de afwerking van de appartementen worden duurzame keuzes gemaakt en worden de appartementen voorzien van een duurzame high end keuken en sanitair. De openbare fietsenstalling biedt plaats aan ruim 400 fietsen onder het Verhalenhuis en er komen 382 nieuwe parkeerplaatsen in de openbare parkeergarage, die in directe open verbinding staat met de al gerealiseerde openbare parkeergarage Parking Nieuw West van MRP.
Op de begane grond komen winkels, kantoren en het kunst- en cultuurcentrum het Verhalenhuis. Het Verhalenhuis is een samenwerking tussen de Openbare Bibliotheek Amsterdam, El Hizjra (centrum voor Arabische kunst en cultuur), radiozender FunX en Oxville Cinema. Het Verhalenhuis krijgt een breed en actief programma voor de buurt en wordt een open en toegankelijke ontmoetingsplek.
bbn heeft een prominente rol bij dit project. We zijn verantwoordelijk voor bouwkostenmanagement, beginnend bij het schetsontwerp en doorlopend tot het technisch ontwerp. Daarnaast bieden we advies over bouwlogistiek, bouwmethode en bouwplaatsinrichting. Ook leveren we begeleiding en advies voor zowel de aanbesteding van het inmiddels al uitgevoerde bouwrijp maken van het terrein inclusief de sloop van de bestaande gebouwen. Daarnaast ook voor de nieuwbouw die nog gerealiseerd moet worden.
Ook hebben we de meetcertificaten op basis van de NEN2580 opgesteld. Onze bouwkostenmanagers, projectmanagers en juristen hebben nauw samengewerkt om in de ontwerpfase een innovatieve aanbestedingsprocedure te ontwikkelen voor de selectie van een modulaire bouwaannemer. Uiteindelijk is in verband met de onvoldoende beschikbare (modulaire) productie capaciteit gekozen voor een meer traditionele bouwmethode.
Het transformeren van een bestaand kantoorgebouw naar een toekomstbestendige en CO2-neutrale huisvesting vereist zorgvuldige planning en geduld. In dit artikel wordt beschreven hoe een kantoorgebouw, bestaande uit drie delen, stapsgewijs wordt vernieuwd met aandacht voor duurzaamheid en milieuvriendelijke materialen. Het proces omvat onder andere het verplaatsen van vleermuizen, het slopen van een deel van het gebouw, het vervangen en verduurzamen van gevels, en het realiseren van een interieurontwerp dat past bij de duurzame ambities van het project.
Om te voldoen aan de eisen van het behoud van natuurlijke habitat, werden diverse vleermuiskasten in de omgeving geplaatst, zodat de vleermuizen de tijd kregen om te verhuizen. Vervolgens werd het oude middendeel van het kantoorgebouw volledig gesloopt. Het linker- en rechterdeel van het gebouw worden alleen vernieuwd, waarbij de gevels volledig worden vervangen en verduurzaamd. Na de sloopwerkzaamheden is een nieuwe houten constructie gerealiseerd. Momenteel worden het linker- en middengedeelte van het gebouw intensief verbouwd. De contouren van het vernieuwde gebouw worden steeds duidelijker zichtbaar, waarmee de transformatie vorm begint te krijgen.
Voor het inbouwpakket, dat na de afronding van het casco wordt gerealiseerd, is samengewerkt met een interieurarchitect. Het ontwerp omvat de indeling, afwerking, installaties en verlichting van de nieuwe huisvesting. Hierbij wordt rekening gehouden met de duurzame ambitie van het project en wordt gestreefd naar een zo klein mogelijke milieu-impact van de inbouwelementen.
Duurzaamheid in het inbouwpakket
Om de duurzaamheidsdoelen te behalen, wordt er gestreefd naar het minimaliseren van nieuwe materialen. De bestaande betonwanden en -plafonds blijven behouden en worden voorzien van akoestische absorptie. Binnenwanden en glazen puien worden hergebruikt uit een slooppand elders. De vloerafwerking bestaat deels uit geopolymeerbeton en deels uit hergebruikt hout. Alle overige materialen die worden toegevoegd zijn biobased en dragen bij aan een gezond binnenklimaat.
Verlichting en de toevoeging van planten spelen tevens een belangrijke rol bij het realiseren van de duurzame ambities in het inbouwpakket, waarbij energiezuinige verlichting wordt gebruikt en verschillende planten worden toegevoegd om een groene en gezonde werkomgeving te creëren.
De contouren worden zichtbaar
De transformatie van een bestaand kantoorgebouw naar een toekomstbestendige en CO2-neutrale huisvesting vereist geduld, planning en aandacht voor duurzaamheid. Door vleermuizen te verplaatsen, delen van het gebouw te slopen en gevels te vernieuwen, worden de contouren van het vernieuwde gebouw zichtbaar. Het inbouwpakket wordt ontworpen met oog voor duurzaamheid, waarbij zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van hergebruikte en milieuvriendelijke materialen. Met energiezuinige verlichting en de toevoeging van planten wordt de duurzame ambitie van het project ook in het interieur gerealiseerd. Zo wordt het kantoorgebouw getransformeerd tot een moderne, CO2-neutrale en gezonde werkomgeving.
In Terneuzen is de nieuwbouw van De Steiger in volle gang. De transformatie van de omgeving rondom de ‘koeienput’ in de Rivierenbuurt is opvallend. De buurt veranderde razendsnel, en wie er nu langs loopt, herkent het bijna niet meer.
Aan de Merwedelaan rijst het nieuwe onderkomen van Kindcentrum De Steiger met daarin een basisschool van Elevantio en Kinderopvang Zeeuws-Vlaanderen snel omhoog. Hier stond tot voor kort basisschool De Geule. Maar zelfs met alle vernieuwing was het gevoel van die tijd nog niet helemaal verdwenen. Oud-Geule juf Karin Somers liep donderdagochtend met haar leerlingen over het terrein en keek terug naar die oude tijd. Maar ze besefte al snel dat er iets fantastisch nieuws voor in de plaats zou komen. “Dit wordt het mooiste plekje van de hele wijk”, verzekerde ze.
Het verouderde schoolgebouw van De Geule was overbodig geworden na de fusie van de drie basisscholen tot De Steiger. Een eigentijds schoolgebouw was nodig om alle leerlingen onder één dak les te geven. De muren van het nieuwe gebouw stonden op 14 september 2023 al grotendeels overeind, maar er moest nog een symbolische ‘eerste steen’ gelegd worden. Alle betrokkenen, van kinderen tot leerkrachten en bestuurders, plaatsten versierde keien met hun naam in een buis. Deze keien krijgen later een ereplek binnen de school.
Na de zomervakantie van 2024 zal het nieuwe Kindcentrum onder de naam De Steiger een plek bieden aan kinderen van nul tot twaalf jaar. Het wordt een energieneutraal ‘paviljoen’ op een oppervlakte van ca. 2.700 m² bvo. De gemeente Terneuzen investeerde ca. 5,7 miljoen euro in dit nieuwe schoolgebouw, waarbij ook de renovatie en verduurzaming van de gymzaal aan de Merwedelaan hoorde.
Het Kindcentrum is gelegen in een parkachtige omgeving, waar binnen en buiten naadloos in elkaar overlopen. Schooldirecteur Ronald Audenaerd kan zich al helemaal voorstellen hoe prachtig het hier zou zijn om op te groeien. Hij was gerustgesteld na het zien van het gebouw van binnen. “Dat gaat lukken hoor”, verzekerde hij.
De buitenruimte bij het Kindcentrum en de aangrenzende parkomgeving in de Rivierenbuurt worden aansluitend op de nieuwbouw ook opnieuw ingericht. De oude schoolgebouwen van De Meerpaal en De Hille zullen worden gesloopt om ruimte te maken voor dit groene toevluchtsoord. Het ontwerp van de buitenruimte is nog in ontwikkeling, maar het belooft een plek te worden voor zowel schoolkinderen als buurtbewoners.
Bij dit project zijn wij als bbn adviseurs vanaf het begin betrokken. We werkten samen met de gebruikers om een Programma van Eisen op te stellen, stelden de aanbestedingsstukken op, raamden de bouwkosten, begeleidden het Design & Build traject (UAV-GC) en verzorgen de kwaliteitstoetsing tijdens de ontwerpfase en op de bouwplaats.
Architect Eefje Rikhof van Rothuizen maakte samen met de gebruikers een bouwkundig voorlopig ontwerp, waarin de gemeente werd geadviseerd om de bestaande gymzaal te hergebruiken uit oogpunt van circulariteit. Het ontwerp van Rothuizen werd via een Europese aanbesteding als Design & Build contract op de markt gezet. Dit zorgde voor budgetzekerheid en verminderde risico’s, wat de gemeente ten goede kwam. Bouwbedrijf Schrijver werkt samen met VG-architecten en Van de Velde om het functionele ontwerp af te stemmen op de beste bouwmethode. Het eindresultaat is een energieneutraal gebouw, waarin de natuur naadloos overgaat in het interieur. Dit project is een toonbeeld van samenwerking en innovatie, en het resultaat zal een parel in de wijk worden.
Het Amsterdamse Bostheater heeft een uitgebreide restauratie ondergaan. Namens bbn adviseurs heeft Kees van de Beek, als Senior Kostenmanager, het project begeleid.
Het Bostheater – in de jaren 30 ontworpen door Cornelis van Eesteren en Jacoba Mulder – is een magische plek in Amsterdam, waar je in de zomermaanden tussen de bomen en onder de sterren kunt genieten van theater- en muziekvoorstellingen. Het theater werd in 1954 geopend in het Amsterdamse Bos, met het idee dat mensen zowel natuur als cultuur nodig hebben. Dankzij de renovatie is het Bostheater nu duurzaam, toegankelijk voor mindervaliden en klaar voor de toekomst.
Het podium, de tribunes en de luifels boven de hoofdtribune zijn volledig gerenoveerd. Het Bostheater heeft twee kenmerkende betonnen tribunes met een opvallende afwerking van sierbeton. In de loop der jaren is er aanzienlijke slijtage opgetreden, waardoor restauratie hiervan noodzakelijk was. De tribune bij het kleine theater was verzakt en moest hersteld worden.
Om de bruikbaarheid te verbeteren zijn er diverse ondergrondse kabelgoten en ander infrastructurele ingrepen gedaan waardoor de technische voorzieningen van het theater met de huidige moderne tijd mee kunnen.
Er zijn drie nieuwe gebouwen toegevoegd, waarin volwaardige kleedkamers voor de acteurs zijn gerealiseerd. De nieuwe gebouwen zijn ontworpen met natuurlijke vormen, zodat ze harmonieus opgaan in het boslandschap. In de gebouwen zijn nieuwe duurzame installaties en voorzieningen gerealiseerd voor alle theatertechnieken.
Alle paden in en rondom het Bostheater zijn opgeknapt, struiken en bomen weer in model teruggesnoeid en de toegankelijkheid voor bezoekers met een beperking is verbeterd.
De renovatie is op tijd voltooid, waardoor het Bostheater helemaal klaar is om de gasten te verwelkomen in het nieuwe seizoen. Het vernieuwde podium werd voor het eerst getest door jong talent tijdens de Bos Jongerenweek en op woensdag 10 mei 2023 opende de Edwin Evers Band officieel het gerenoveerde theater en het seizoen voor het grote publiek.
De grootste uitdaging in dit project was om alle wensen binnen het beschikbare budget te realiseren. Het monumentale en historische karakter van het bostheater vraagt immers om hoogwaardige oplossingen. Wij zijn er zelf bijzonder trots op dat we in nauwe samenwerking met gebruikers en gemeente Amsterdam en Amstelveen naast het in ere herstellen van de bestaande bouwdelen ook aanpassingen en uitbreidingen hebben kunnen doorvoeren die komende decennia, de exploitatie en het gebruik van het bestaande theater aanzienlijk hebben verbeterd
Na 30 jaar is bbn adviseurs verhuisd! Reden? De duurzame ambities zijn leidend in zowel bedrijfsvoering als advisering. Al sinds 2018 zet bbn adviseurs alles op alles voor een 100% CO2-neutrale bedrijfsvoering in 2024. Mobiliteit, huisvesting en ICT zijn de grootste CO2-posten. We rijden eind 2023 100% elektrisch met duurzame energie, verduurzamen de ICT en huren alleen nog maar CO2-neutrale kantoren. Het hoofdkantoor in Houten is om die reden verhuisd.
Voor bbn was dit een gewaagde stap, de huur opzeggen zonder een CO2-neutraal alternatief. Maar ambitie ging boven onzekerheid. De zoektocht bracht ons naar onder andere Utrecht, Zeist en Ede. Veel kantoren predikten heel duurzaam te zijn of te willen worden. Maar CO2-neutraal bleek keer op keer een te hoge ambitie. Daarom was bbn bereid om zelf haar nek uit te steken. Directeur Arne Balvers: ‘Het viel tegen hoe weinig keuze er was aan CO2-neutrale kantoren, eigenlijk zijn we ze niet tegengekomen. Het alternatief is dan zelf je verantwoordelijkheid te nemen. Daar is een mooie samenwerking uit ontstaan.’
Via makelaar Ans de Wijn kwam een kantoorpand schuin tegenover de huidige locatie in beeld. Hier gaat bbn nu samen met de eigenaar Arjen Maatje een kantoor uit de jaren 90 geheel opwaarderen naar CO2-neutraal met tal van aanvullende duurzame ambities. Ecologische versterking van de locatie, maximale inzet op circulaire en biobased materialen zoals een houtconstructie voor de uitbreiding van het kantoor.
Arne Balvers: ‘Om onze ambities waar te maken stoppen we als organisatie veel tijd en energie in dit proces. Het vraagt continu aandacht om het maximale resultaat te bereiken. Duidelijk een ander traject dan een huurcontract tekenen en wachten tot de verhuizing kan beginnen.’
Het interieurontwerp van Odette Ex (o.a. Triodos Bank) is biobased, circulair en met veel hergebruikte materialen uit slooppanden, samengebracht in een groene sfeer. Voorbeelden zijn riet als wandbekleding, leemstuc, hergebruikte vloeren en puien, cementvrije dekvloeren en circulaire akoestische wand- en plafondbekleding.
Arne Balvers: ‘Dit traject heeft ons weer eens bevestigd dat je alleen het maximale resultaat behaalt als iedereen vanuit dezelfde mindset handelt. De parallel met onze rol als adviseur en regisseur van vastgoedprojecten was herkenbaar. Ook daar hebben wij onze projectpartners uitgedaagd op de mogelijkheden in het project. We zijn trots op de stappen die daarin we als organisatie intern en extern hebben gezet.’ We willen onze ervaring uit dit traject dan ook graag delen met anderen.
Bekijk de video en het overzicht van alle duurzaamheidsmaatregelen.
Houten, 14 juni 2023 – bbn is verheugd om de presentatie van de derde editie van het Jaarverslag Duurzaamheid aan te kondigen. Het verslag biedt een diepgaande analyse van de maatschappelijke en duurzaamheidsprestaties in 2022, waarbij de focus ligt op de ambitie en koers naar een klimaatpositieve toekomst.
Annemarie van Doorn, directeur van de Dutch Green Building Council (DGBC), nam tijdens de PROVADA het Jaarverslag Duurzaamheid in ontvangst van Ivana Radakovic, manager duurzaamheid bij bbn. DGBC en bbn delen een gezamenlijke visie om te bouwen aan een duurzame en gezonde toekomst, waarin niemand wordt achtergelaten en iedereen de kans krijgt om zijn of haar steentje bij te dragen
Hoe gaan we onze doelen bereiken?
De bedrijfsvoering van bbn zal binnen de komende twee jaar CO₂-neutraal worden. Het nieuwe hoofdkantoor wordt een uithangbord voor de herontwikkeling van verouderde jaren 90 kantoren en in onze projecten maken we aantoonbaar het verschil.
Ivana benadrukt de passie van het bedrijf: “Bij bbn werken we vol passie aan projecten, ook al zijn we niet de eigenaar, gebruiker of bouwer van deze projecten. We beschouwen het gehele traject, van initiatief tot exploitatie, als onze ‘scope 3’. Hierop hebben we direct invloed en stellen we hoge eisen aan onszelf. In al onze projecten streven we naar het realiseren van onze eigen ambitie. Door de lessen die we hebben geleerd uit honderden projecten met elkaar te delen, ontstaan er talloze mogelijkheden. We zijn op zoek naar samenwerkingen waarin partijen bereid zijn buiten hun comfortzone te treden en rendement in een breder perspectief te zien. In dergelijke samenwerkingen kunnen we ons optimaal ontplooien.”
Ambities voor de toekomst
Het jaarverslag benadrukt de trots van bbn om namens alle medewerkers te kunnen vertellen wat het afgelopen jaar heeft gebracht en waar de ambities voor het komende jaar liggen. Wij blijven ons met steeds meer urgentie inzetten voor een betere wereld vol mogelijkheden… voor iedereen.
Wil je meer weten over onze duurzame ambities? We gaan graag het gesprek aan.
Vanwege de groei van activiteiten ontstond bij Triodos Bank behoefte aan uitbreiding van de kantoorruimte. In december 2011 kocht Triodos Bank het landgoed De Reehorst voorwaardelijk aan met als doel daar Triodos Bank Nederland en Triodos Investment Management te vestigen. Ook wilde Triodos Bank het landgoed revitaliseren.
De plannen voor de nieuwe huisvesting passen in de missie van Triodos Bank. Dit is onder meer terug te zien in het streven om het hoogst haalbare duurzaamheidslabel voor het gebouw te behalen, BREEAM Outstanding.
Duurzaamheid gaat verder dan de milieuvriendelijkheid van het gebouw. Triodos Bank wil voor haar medewerkers en bezoekers ook een gebouw maken waar het prettig is om te werken en om te zijn. Door dicht bij het station te bouwen stimuleert de bank het OV gebruik. Het landgoed wil Triodos Bank duurzaam versterken door slim af te wateren, door kringlopen zoveel mogelijk gesloten te krijgen, en door ruimte te bieden voor een rijke biodiversiteit. Het landgoed heeft een belangrijke rol in het verbinden van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS).
Uniek aan het gebouw is de houten draagconstructie. Het gebouw heeft zes bouwlagen in hout. Dragende houten spanten, stabiliteitskernen van hout en houten vloeren en daken vormen de hoofddraagconstructie. Adviesbureau Lüning heeft de houtconstructie tot op detailniveau uitgewerkt.
bbn adviseurs was vanaf het Programma van Eisen tot en met de uitvoeringsfase als bouwmanager betrokken bij dit project en bewaakte het Breeam proces aan de hand van de bouwkosten, onderhoudskosten en energielasten. Ook verzorgde bbn de bewijslast voor de Breeam MAN11 en MAN12 credits.
Foto’s: Bert Rietberg